U utorak, 15. juna 2021. godine na Zoom platformi održano je deveto predavanje u okviru Akademije “Diplomatija za mlade”, koju podržava Odeljenje za javnu diplomatiju NATO. Predavač je bio Vuk Vuksanović, doktorand na London School of Economics and Political Science i istraživač Beogradskog centra za bezbednosnu politiku. Tema predavanja je bila „Javna diplomatija – društvene mreže as a mind set up tools“.
Gospodin Vuksanović je započeo predavanje objašnjenjem da su društvene mreže postale geopolitički fenomen, te da su izvor socio-političke polarizacije, uspona tehno-kapitalizma i operacija uticaja države i nedržavnih aktera. Zatim se osvrnuo na istoriju društvenih mreža i godine nastanka istih, kao i na okvirne brojeve njihovih korisnika.
Jedan od prvih događaja kao primer korišćenja društvenih mreža u kontekstu mobilizacije javnosti bilo je „Arapsko proleće“. Na Trgu Tahrir u Egiptu se 25. januara 2011. godine skupilo preko 100.000 ljudi zahvaljujući društvenim mrežama i režim je odgovorio gašenjem interneta, ali za to je već bilo kasno. Iako se od zemalja u razvoju poput Egipta i Iraka očekivalo da imaju manji pristup internetu u odnosu na razvijene zemlje, danas u tim zemljama preko 50% stanovništva ima pristup internetu.
Twitter se uzima kao mreža koja je 2008. i 2012. pomogla Baraku Obami da dobije izbore, a kasnije i reizbore. Takođe, Twitter je imao snažan uticaj i na izbor Donalda Trampa 2016. godine. Tokom kampanje Donalda Trampa, u Velesu (Severna Makedonija) je otkrivena „industrija lažnih vesti“ koja je služila za prikupljanje sredstava za kampanju zahvaljujući plasiranju lažnih vesti. Društvene mreže su intenzivirale političku polarizaciju, te se dovodi u pitanje liberalni optimizam sa kojim su one napravljene.
Danas je najveći izazov filtrirati prave od lažnih informacija na društvenim mrežama. Međutim, lažne vesti nisu produkt samo modernih vremena, već je i tokom istorije dolazilo do ratova, pobuna i raznih nesrećnih slučajeva zahvaljujući lažnim vestima. Jedan od poznatih istorijskih primera jeste i „Lov na veštice“, koji je rezultirao ubistvom mnogih žena. Društvene mreže su ubrzale protok informacija i svedoci smo neviđene transformacije do sada. Skoro 4 milijarde ljudi danas ima pristup internetu, što je skoro polovina svetske populacije. Samo Facebook kao društvena mreža ima 2.5 milijardi korisnika zaključno sa 2019. godinom.
Primer države koja želi da kontroliše internet je Kina, koja je 2010. godine izradila beli papir o internetu, gde je razvila koncept „internet suvereniteta“. Nakon „Arapskog proleća“ i nakon izbora Si Đipinga za predsednika Kine 2012. Godine, uvodi se još strožija kontrola Interneta. Do kulminacija u ovom pogledu došlo je 2016. godine kada je Kina preuzela kontrolu na Internetu i na celokupnom medijskom i informacionom sistemu. Facebook, Twitter i Instagram su zabranjeni i koriste se njihove društvene mreže WeChat i Weibo. Čak je i Google dosta limitiran u Kini. Kina ima sopstveni sistem kontrole i cenzure na internetu preko korisničkih aplikacija kao što je WeChat i u svakom momentu može da prati svoje građane. Freedom House je ocenio slobodu interneta u Kini ocenom 10 od 100.
Bitna stavka kod Interneta je i uspon tehno-kapitalizma. Džon Peri Barlou je 1996. napisao „Deklaraciju nezavisnosti sajber prostora“, tj. domena gde preovladava sloboda i gde je narod lišen stega industrijskog sveta. Ali danas, Internet i društvene mreže favorizuju velike igrače u odnosu na mala i srednja preduzeća. Tokom 2020. godine, registrovano je preko 189 miliona sajtova i preko 1.2 milijarde registrovanih domena. Online trgovinom dominiraju giganti poput Amazona i Alibabe u Aziji. Ogromna količina bogatstva je u rukama tehnokrata koji su izvan granica suvereniteta država. Od 500 firmi koje su na početku XXI veka bile na listi Fortune, 52% njih više ne postoji.
Danas najveća taxi kompanija ne poseduje ni jedno vozilo, a najveće firme za smeštaj ne poseduju ni jedan hotel (Tom Viler). Primer napretka tehnologije je i bankrot firme Kodack, proizvođača foto i video opreme koji se desio 2012. godine. Kodack je zapošljavao oko 16.500 ljudi, dok je Instagram sa 15 zaposlenih prodat Facebooku za 1.2 milijarde dolara. Danas se kaže da živimo u FAANG eri (Facebok, Amazon, Apple, Netflix i Google). Politički uticaji tenholoških kompanija su, takođe, dosta prisutni, kao i razni skandali koji prate i njih i sam tok izbora u raznim zemljama. Jedan od tih primera je slučaj Cambridge Analitike koja je od Facebooka dobila podatke o korisnicima za potrebe političkih kampanja u SAD i Velikoj Britaniji. Do sada države nisu uspele da dominiraju društvenim mrežama kao što su Facebook i Twitter, kao što su uticale na filmsku industriju i skrivenu propagandu.
Zemlje širom sveta koriste društvene mreže kao deo spoljnopolitičkog ponašanja i diplomatske prakse. Jedan od najpoznatijih primera je kampanja organizovana u Rusiji koja je koristila društvene mreže tokom 2016. godine i širenjem lažnih vesti produbljivala socijalne, rasne i političke podele. Značajan broj ovih naloga je potekao od Agencije za istraživanje interneta, koju drži ruski oligarh Jevgenij Prigozin. Vuksanović je, dalje, navodio još neke primere upotrebe društvenih mreža, ali i zloupotrebe istih za širenje lažnih vesti. Društvene mreže su spomenute, takođe, i u kontekstu njihove veze sa terorizmom, te kako terorističke organizacije koriste mreže za komunikaciju. Predavanje je završeno postavljanjem pitanja ograničenja tehnoloških firmi, više regulative, kao i da li društvene mreže treba da budu deo sporazuma velikih sila. Nakon ovih pitanja, prešlo se na diskusiju sa studentima.
